Roxiña cal sol dourado

(Ao Sr. D. Camilo Álvarez e Castro, Chantre da catedral de Salamanca)

I
Roxiña cal sol dourado,
garrida cal fresca rosa,
iba polo monte hermosa
co branco pe descalzo...
Copo de neve pousado,
deslumbrando á luz do día,
tan branco pe parecía.

As longas trenzas caídas,
con quen os ventos xogaban,
ondiñas de ouro formaban
na branca espalda tendidas;
apertadas e bruñidas,
que espigas eran coidara
o que de lonxe as mirara.

Tiñan os cores do mare
os seus olliños dormentes;
máis doces, máis transparentes
naide os poidera encontrare;
naide velos, sin amare
os corasón sin falsía
que por antre eles se vía.

Levaba na frente a ialma,
nos doces labios a risa;
auguiña que o vento enrisa,
pousaba no fondo en calma.
Tal como gallarda palma,
cimbréase con folgura
a deladiña cintura.

Ó par da brisa temprada
que antre os salgueiros corría,
ela correndo seguía
unha beiriña encantada;
que alí mansa e sosegada
manaba unha fresca fonte
cabo da falda do monte.


II
Franca, pura, sin enganos,
canta, canta, garruleira,
ó pe da verde silveira
lavando os seus brancos panos.
Ó son dos romores vanos
que nacen ca mañanciña,
lava, lava na fontiña.

Xunto dela, os paxariños
gorgoxean que é un contento;
faille festiñas o vento
cos seus irmáns os airiños.
Os pastores, coitadiños,
cántanlle a doce a... la... la... la...,
que lengua de amores fala.

Ela honesta está escoitando,
mais con sospiros responde,
que aló garda non sei dónde
saudades de non sei cándo.
Os paniños vai lavando,
e a tendelos se apresura
nun campiño de verdura.

Dempóis, no rego que pasa,
verte unha bágoa serena,
filla da escondida pena
que o seu peitiño traspasa.
Pois que de amores se abrasa
aquela que é fresca rosa,
tan amante como hermosa.

Compañeiras van chegando,
cál máis a máis ben portada;
xarros de louza vidrada
antre os seixos van pousando.
Cai a auguiña mormuxando,
brancas vinchas se levantan,
as meniñas cantan..., cantan.

As estrelas van fuxindo,
a espesa niebra enrarece,
o arboriño que frorece
por antre ela vai saíndo.
O craro sol vai subindo
por riba do firmamento,
limpo, garrulo e contento.

Arredor todo arrescende
a olido de primadera,
i aló na azulada esfera
fogax de groria se encende;
mais a meniña n'atende
sinón ao dor, ¡mal pecado!,
que ten no peito encravado.

Danlle estrañeza os cantares,
danlle de chorar desios,
i, os ollos de bágoas cheios,
pensa nos nativos lares.
Que n'hai máis tristes pesares,
máis negra malencolí
que a que entre estraños se cría.

Paxariños, verde prado,
branca lúa e sol ardente,
todo consolo é impotente
en mal tran descolosado;
todo contento é trubado
pola peniña sin fondo
que hai no corasón abondo.

Por eso a meniña hermosa,
foxe da alegre fontiña,
tal como triste ovelliña
que trema de dor queixosa.
Vai sentida, vai chorosa,
mentras lle cantan con saña:
"¡Da montaña!, ¡da montaña!"

I ela, que de tal se estraña,
ferida no que máis sinte,
que a maltraten non consinte,
i así lles contesta huraña:
"Anque che son da montaña,
anque che son montañesa,
anque che son, non me pesa."