30/09/10

O pazo de a...

Era ó caer da tarde,
encomenzaba o cántico dos grilos,
xorda a presa ruxía,
brilaban lonxe os lumes fuxitivos.
Ó pe do monte, maxestuoso, erguíase
na alde escura o caserón querido,
ca oliva centenaria
de cortinax ó ventanil servindo.
Deserta a escalinata,
soio o paterno niño,
e enriba del caendo misteriosas
coas sombras do crepúsculo, as do olvido.

¿Quén ó pasado volve
os ollos compasivos?
¿Quén se lembra dos mortos,
si inda non poden recordarse os vivos?

29/09/10

Castellanos de Castilla

Castellanos de Castilla,
tratade ben ós gallegos;
cando van, van como rosas;
cando vén, vén como negros.

-Cando foi, iba sorrindo;
cando veu, viña morrendo;
a luciña dos meus ollos,
o amantiño do meu peito.

Aquel máis que neve branco,
aquél de dosuras cheio,
aquél por quen eu vivía
e sin quen vivir non quero.

Foi a Castilla por pan,
e saramagos lle deron;
déronlle fel por bebida,
peniñas por alimento.

Déronlle, en fin, canto amargo
ten a vida no seu seo...
¡Castellanos, castellanos,
tendes corazón de ferro!

28/09/10

No subas tan alto, pensamiento loco

No subas tan alto, pensamiento loco,
que el que más alto sube más hondo cae,
ni puede el alma gozar del cielo
mientras que vive envuelta en la carne.

Por eso las grandes dichas de la tierra
tienen siempre por término grandes catástrofes.

26/09/10

¿Qué ten o mozo?

I
¿Qué ten o mozo?
¡Ai!, ¿qué terá?
Ponme agora unha cara de inverno,
despóis na fiada, ¡sonrisas de tal!
Quer que baile con el no muíño,
i aló pola vila nin fala quisáis.
¿Qué ten o mozo?
Pois... ¿qué terá?

Unhas veces, canciño de cego,
por onde eu andare seguíndome vai;
nin hai sitio donde eu non atope
un Bras con cirolas i os zocos na man.
¡Ai, qué mociño!
¿Ai, qué rapaz!

Noutro instante, ¡mirá qué fachenda!:
atruxos que asombran ó mesmo lugar.
¡¡¡Brrr!!!, parece que pasa soberbo,
mandando nos homes su real maxestá.
Mociño, ¿es tolo?
¡Ai!, ¿si o serás?

Eu non podo entender, meu amore,
qué airiños te levan, qué airiños te tran,
nin tampouco cál xeito te cadra,
tratándose, mozo, do teu namorar.
¡Ai! ¡Dios me libre
de ti, bon Bras!

Que no meu entender te acomparo
ó mesiño de marzo marzal:
pola mañán, cariña de rosas,
pola tarde, cara de can.
¡Mala xuntanza
facemos! ¡¡Ai!!

II
¿Qué di a meiguiña,
qué di a traidora?
Corazón que enloitado te crubes
con negros desprezos que a falsa che dona,
¿por qué vives sofrindo por ela?,
¿por qué, namorado, de pena saloucas?
Si ela é bonita,
ela é traidora.

Di, con mengua de min, que non sabe
qué airiños me viran, veleta mal posta...
Que cho digan, rapaza, os teus ollos,
que agora me chaman, dempóis me desbotan.
Que anque es bonita,
eres traidora.

Si unha veces amante che falo,
e si outras renego de ti..., ¡pecadora!,
¿cáles auguas respousan serenas,
si o vento que as manda rebole antre as ondas?
E ti ben sabes
que es revoltosa.

Son canciño de cego en quererte...:
tal bulra merece quen ama sin conta,
pos cos zocos na man ou sin eles,
ás portas do inferno seguíndote fora.
Tal estóu tolo,
tal es grasiosa.

¡Que de marzo marzal teño a cara...!
Quisáis que así sea, mais ti, miña xoia,
tamén es cal raiola de marzo,
que agora descubre, que agora se entolda.
Iguales semos,
nena fermosa.

25/09/10

Creyó que era eterno tu reino en el alma

Creyó que era eterno tu reino en el alma,
y creyó tu esencia, esencia inmortal;
mas, si sólo eres nube que pasa,
ilusiones que vienen y van,
rumores del onda que rueda y que muere
y nace de nuevo y vuelve a rodar,
todo es sueño y mentira en la tierra,
¡no existes, verdad!

24/09/10

A ventura é traidora

Tembra a que unha inmensa dicha
neste mundo te sorprenda;
grorias, aquí, sobrehumanas
trán desventuras supremas.
Nin maxines que pasan os dores
como pasan os gustos na terra;
¡hai infernos na memoria,
cando n'os hai na concencia!

Cal arraigan as hedras nos muros,
nalgúns peitos arraigan as penas,
e unhas van minando a vida
cal minan outra-las pedras.
Si; tembra cando no mundo
sintas unha dicha imensa:
val máis que a túa vida corra
cal corre a iaugua serena.

23/09/10

Meniña, ti a máis hermosa

-Meniña, ti a máis hermosa
que a luz do sol alumbrara;
ti a estrela da mañanciña
que en puras tintas se baña;
ti a frol das froridas cumbres,
ti a ninfa das frescas augas,
ti como folla do lirio
branca, pura e contristada.
¿Quén eres, fada sin nome
de tan dormentes miradas,
de tan dorida sonrisa,
de feituriña tan cándida?
¿Quisáis das brisas da tarde,
quisáis das brétemas vagas,
das burbulliñas dun río,
quisáis dunha nube branca?
¿Ou as espumas do mare
a un raio de sol xuntadas
pousáronte ó ser da aurora
nunha cunchiña de nacra?
Mais, de onde queira que seas,
tristísima pasionaria,
por ti sinto un amor puro
que pouco a pouco me mata.
Por ti, de noite e de día,
cal vaga sombra encantada,
preto do teu vivir ximo,
ximo cos ventos que pasan
facendo vibrar sonoras
sentidas cordas dun arpa,
que con ecos tembradores
dos meus amores che falan.
Mais dime: ¿por qué estás muda?
Di por qué estás solitaria,
di por qué vives nos montes
cos paxariños que cantan,
mentras ti choras e choras
ó pé dun olmo sentada,
toda de loito cuberta,
toda cuberta de lágrimas.

22/09/10

Ya duermen en su tumba las pasiones

Ya duermen en su tumba las pasiones
el sueño de la nada;
¿es, pues, locura del doliente espíritu,
o gusano que llevo en mis entrañas?
Yo sólo sé que es un placer que duele,
que es un dolor que atormentado halaga,
llama que de la vida se alimenta,
mas sin la cual la vida se apaga.

21/09/10

Cando penso que te fuches

Cando penso que te fuches,
negra sombra que me asombras,
ó pe dos meus cabezales
tornas facéndome mofa.

Cando maxino que es ida,
no mesmo sol te me amostras,
i eres a estrela que brila,
i eres o vento que zoa.

Si cantan, es ti que cantas;
si choran, es ti que choras;
i es o marmurio do río,
i es a noite, i es a aurora.

En todo estás e ti es todo,
pra min i en min mesma moras,
nin me abandonarás nunca,
sombra que sempre me asombras.

20/09/10

Aló no currunchiño máis hermoso

A Roberto Robert, redactor da Discusión, a quen lle gustan os contos i o gallego


I

Aló no currunchiño máis hermoso
que a luz do sol na terra alumeara,
veiga frorida e prado deleitoso
que aos campiños do Edén se acomparara;
aló onde o Sar soberbo e caudaloso
parece que se dorme ou que se para
(tan maino corre antre a robreda escura),
alí naceu Vidal o sin ventura (*)

II
¡Qué reposo! ¡Qué luz...! ¡Qué garruleiro
brando cantar dos váreos paxariños
cando ó salir do sol polo quinteiro
douraba fontes, lagos e campiños!
¡Qué libre respirar...! ¡Qué placenteiro
ir e vir dos cabirtos xuntadiños!
¡Qué frescas, qué polidas, qué galanas
iban co gando as feitas aldeanas!

III
Nunca o rumor do mundo corrompido,
nunca da louca sociedá as vaidades,
nin brillo dos honores fementido
foran trubar tan doses soledades.
Ceo azul, sol de amor, campo frorido,
santga paz sin remorso nin saudades,
horas que van mainiñas camiñando:
tal alí tempo e vida iban pasando.

19/09/10

Del antiguo camino a lo largo

Del antiguo camino a lo largo,
ya un pinar, ya una fuente aparece
que brotando en la peña musgosa
con estrépito al valle desciende.
Y brillando del sol a lo rayos
entre un mar de verdura se pierden,
dividiéndose en limpios arroyos
que dan vida a las flores silvestres
y en el Sar se confunden, el río
que cual niño que plácido duerme,
reflejando el azul de los cielos,
lento corre en la fronda a esconderse.

No lejos en soto profundo de robles,
en donde el silencio sus alas extiende,
y da abrigo a los genios propicios,
a nuestras viviendas y asilos campestres,
siempre allí, cuando evoco mis sombras,
o las llamo, respóndenme y vienen.

18/09/10

O toque de alba

Da catedral campana
grave, triste e sonora,
cando ó raiar do día
o toque de alba tocas,
no espazo solencioso
soando malencónica
as túas bataladas
non sei qué despertares me recordan.

Foron algúns tan puros
como o fulgor da aurora,
outros cal a esperenza
que o namorado soña,
i á derradeira inquietos,
mitá luz, mitá sombras,
mitá un pracer sin nome,
e mitá unha sorpresa aterradora.

17/09/10

Queridiña dos meus ollos

Queridiña dos meus ollos,
saberás como estou vivo
nesta vila que cheguín de Xinzo.
Saberás como a Dios gracias
i ó escapulario bendito
non afogamos no mare
como coidaba Xacinto
que é tan valente, abofellas,
como os alentos dun pito.
Saberás como dempóis
me puñeron moi vestido
con roupa azul e amarela,
cal andan todo-los quintos,
e logo todos xuntados,
inda máis de vintecinco,
nos paseamos polas calles,
que era mesmo un adimiro
de tan majos como ibamos,
de tan brancos e tan limpos.
¡Si me viras, queridiña,
cal outras que eu sei me viron!
Cada ollada me botaban
xa de través, xa de fito...
I eran meniñas graciosas
con moita salsa no pico,
mais ningunha deste peito
poido arrincarme un sospiro,
que o teu retrato alí estaba
rabuñado paseniño,
que anque de onda ti partín,
prendiña que tanto estimo,
non vin soio, miña xoia,
que ti viñeche comigo.

16/09/10

Cuando recuerdo del ancho bosque

Cuando recuerdo del ancho bosque
el mar dorado
de hojas marchitas que en el otoño
agita el viento con soplo blando,
tan honda agustia nubla mi alma,
turba mi pecho,
que me pregunto: "¿Por qué tan terca,
tan fiel memoria me ha dado el cielo?"

15/09/10

¿Por qué, miña almiña

¿Por qué, miña almiña,
por qué ora non queres
o que antes querías?

¿Por qué, pensamento,
por qué ora non vives
de amantes deseios?

¿Por qué, meu esprito,
por qué ora te humildas,
cando eras altivo?

¿Por qué, corazón,
por qué ora non falas
falares de amor?

¿Por qué xa non bates
co doce batido
que calma os pesares?

¿Por qué, en fin, Dios meu,
a un tempo me faltan
a terra i o ceu?

¡Ouh ti, roxa estrela
que din que comigo
naciche, poideras

por sempre apagarte,
xa que non pudeche
por sempre alumarme...!

14/09/10

Castellana de Castilla

Castellana de Castilla,
tan bonita e tan fidalga,
mais a quen para ser fera
ca procedensia lle abasta.
Desíme, miña señora,
xa que os mostrás tan ingrata,
si o meu rendimento homilde
bascas de enoxo vos causa,
pois cando onda vós me achego
cuspís con ardentes ansias
i ese mirar de pombiña
volvés en fosca mirada,
tornando en sombrisa noite
o día que o sol se baña.
En vano intento, señora,
saber por qué me maltrata
dama dun alma tan nobre,
aunque soberba por fama,
pois n'é motivo a despreso
sintirse tan ben amada,
que as mesmas pedras, señora,
dun bon querer se folgaran.
Din que na nobre Castilla
así ós gallegos se trata;
mais debe saber Castilla,
que de tan grande se alaba,
que sempre a soberbia torpe
foi filla de almas bastardas;
e sendo vós tan sabida,
nunca de vó-lo pensara,
que de tan alto baixando
vos emporcastes na lama;
nin que chamándovos nobre,
tanta nobreza enfousaras
imitando ós que vaidosos
no que está débil se ensañan.
Pero máis val que enmudesa,
pois tes condición de ingrata;
que predicar en deserto
da miña terra n'é usanza.
Si fun curpabre en quereros
coma ningún vos amara,
por ser de terra gallega
e serdes vós castellana,
en paz, señora, vos deixo
ca vosa soberba gracia,
e voume á Galicia hermosa
donde en xuntanza me agardan
o que non tendes, señora,
i o que en Castilla n'achara:
campiños de lindas rosas,
fontiñas de frescas auguas,
sombra na beira dos ríos,
sol nas alegres montañas,
caras que nacen sorrindo
e que sorrindo vos aman,
e que inda mesmo morrendo
en sonrisiñas se bañan.
Ali, señora, contento
cantando a doce ala lala,
baixo a figueira frondosa,
en baixo da verde parra,
c'aquelas frescas meniñas
que mel dos seus labios manan,
cando en falar amoroso
meigo nos din en voz maina
con toda-las de Castilla
nobrísimas castellanas
olvidaréivos sin pena,
anque sos vós tan fidalga.
Que aló saben ser altivas,
pero non saben ser vanas,
i é fácil con doces tomas
olvidar tomas amargas.
Déchesmas vós, mi señora,
con despreso envenenadas,
inda con fero máis fero
que pelica de laranxa;
mais teño por que me pase
aquel sarrapio que escalda,
teño unha dama nos Portos,
outra no Ribeiro de Avia;
si a dos Portos é bonita,
a do Ribeiro lle gana.

13/09/10

Alma que vas huyendo de ti misma

Alma que vas huyendo de ti misma,
¿qué buscas, insensata, en las demás?
Si secó en ti la fuente del consuelo,
secas todas las fuentes has de hallar.
¡Que hay en el cielo estrellas todavía,
y hay en la tierra flores perfumadas!
¡Sí...! Mas no son ya aquellas
que tú amaste y te amaron, desdichada.

12/09/10

Ladraban contra min, que camiñaba

Ladraban contra min, que camiñaba
cásique sin alento,
sin poder co meu fondo pensamento
i a pezoña mortal que en min levaba.
I a xente que topaba,
ollándome a mantenta,
do meu dor sin igual i a miña afrenta,
traidora se mofaba.
I eso que nada máis que a adiviñaba.
"Si a souperan, ¡Dios mío!,
-penséi tembrando-, contra min volvera
a corrente do río."

Buscando o abrigo dos máis altos muros,
nos camiños desertos,
ensangrentando os pes nos seixos duros,
fun chegando ó lugar dos meus cariños,
maxinando espantada: "Os meus meniños
¿estarán xa despertos?
¡Ai, que ó verme chegar tan maltratada,
chorosa, sin alento e ensangrentada,
darán en se afrixir, malpocadiños,
por súa nai malfadada!"

Pouco a pouco fun indo,
i as escaleiras con temor subindo,
co triste corazón sobresaltado.
¡Escoitéi...! Nin as moscas rebullían.
No berce inda os meus ánxeles dormían,
ca Virxen ao seu lado.

10/09/10

Mais ó que ben quixo un día

Mais ó que ben quixo un día,
si a querer ten afición,
sempre lle queda unha mágoa
dentro do corasón.

I
Aló nas tardes serenas,
aló nas tardes caladas,
fanse máis duras as penas
que nas brandas alboradas.

Aló nas tardes sombrisas,
aló nas tardes escuras,
fanse máis cortas as risas,
máis negras as desventuras.

Que non hai sera tranquila
para quen remorsos garda,
e máis presto se aniquila
canto máis á noite agarda.

09/09/10

Los robles

I
Allá en tiempos que fueron, y el alma
han llenado de santos recuerdos,
de mi tierra en los campos hermosos,
la riqueza del pobre era el fuego,
que al brillar de la choza en el fondo,
calentaba los rígidos miembros
por el frío y el hambre ateridos
del niño y del viejo.

De la hoguera sentados en torno,
en sus brazos la madre arrullaba
al infante robusto;
daba vuelta, afanosa, la anciana,
en sus dedos nudosos, al huso,
y al alegre fulgor de la llama,
ya la joven la harina cernía,
o ya desgranaba
con su mano callosa y pequeña,
del maíz las mazorcas doradas.

Y el amor del hogar calentándose
en invierno, la pobre familia
campesina, olvidaba la dura
condición de su suerte enemiga;
y el anciano y el niño, contentos
en su lecho de paja dormían,
como duerme el polluelo en su nido
cuando el ala materna le abriga.

08/09/10

¿Quén non xime?

Luz e progreso en todas partes..., pero
as dudas nos corazós,
e bágoas que un non sabe por qué corren,
e dores que un non sabe por qué son.

Outro cantar, din, cansados
deste estribilo, os que chegando van
nunha nova fornada, e que andan cegos
buscando o que inda non hai.

¡Réprobos...! Sempre ó culto perguntando,
que, mudo, nada vos di.
Buscade a fe, que se perdéu na duda,
e deixade de xemir.

Mais eles tamén perdidos
por unha i outra senda van e vén,
sin que sepan, ¡coitados!, por ónde andan,
sin paz, sin rumbo e sin fe.
.................................................................(*)

Triste é o cantar que cantamos,
mais ¿qué facer si outro mellor non hai?
Moita luz deslumbra os ollos,
causa inquietude o moito desear.
Cando unha peste arrebata
homes tras homes, n'hai mías
que enterrar de presa os mortos,
baixá-la frente, e esperar
que pasen as correntes apestadas...
¡Que pasen..., que outras vendrán!

*Censurado

07/09/10

Eva

¿Mas qué nube es aquella que elevada
llena de luz por el oriente asoma,
Virgen que viene en su pudor velada,
temprana flor con su primer aroma?
¿Quién la que en tronos de zafir (sic) sentada
blanca, pura y sin hiel, dulce paloma,
desciende hacia la tierra en raudo vuelo
abandonando por la tierra el cielo?

¡Es ella! ¡una mujer! Fuente de vida,
Diosa inmortal de pensamiento altivo,
del seno de los ángeles venida
para librar mi corazón cautivo:
es fruto de verdad, fuente querida
de quien mi libre inspiración recibo,
es la que madre de las madres lleva
¡Nombre de bendición! el nombre de Eva.

Como las auras del abril, liviana,
como la luz del sol, fuerte y hermosa,
es ella de quien dicen, flor temprana,
fuente sellada, estrella misteriosa:
su rostro del color de la mañana,
suelta la blonda cabellera undosa,
la palabra suave, el paso leve
que a su ligero andar las flores mueve.

Mas hay en su mirada una tristeza
de inefable amantísimo delirio,
que aumenta el resplandor de su belleza
la llama santa de un feliz martirio;
¡Oh pura fuente de inmortal limpieza
sobre las ondas desmayado lirio!
¡Oh cuán amada por tus penas eres
mujer en quien esperan las mujeres!

Fragmento dun poema titulado EVA por Rosalía de Castro, aparecido no Almanaque Literraio del Museo Universal para o ano 1861, Madrid, Imprenta de Gaspar y Roig, edit.

Non che digo nada... Pero ¡vaia!

Non che digo nada...
Pero ¡vaia!

I
Pasan naquesta vida
cousiñas tan estrañas,
tan raros feitos vense
neste mundo de trampa;
tantos milagres vellos,
tan novas insinanzas,
e tan revoltos allos
con noe s de ensaladas,
que non che digo nada...
Pero ¡vaia!

05/09/10

Los tristes

I
De la torpe ignorancia que confunde
lo mezquino y lo inmenso;
de la dura injusticia del más alto,
de la saña mortal de los pequeños,
no es posible que huyáis cuando os conocen
y os buscan, como busca el zorro hambriento
a la indefensa tórtola en los campos;
y al querer esconderos
de sus co bardes iras, ya en el monte,
en la ciudad o en el retiro estrecho,
¡ahí va!, exclaman, ¡ahí va!, y allí os insultan
y señalan con íntio contento,
cual la mano implacable y vengativa
señala al triste y fugitivo reo.

03/09/10

De balde...

Cando me poñan o hábito,
si é que o levo;
cando me metan na caixa,
se é que a teño;
cando o responso me canten,
si hai con que pagarlle ós cregos,
e cando dentro da cova...
¡Que inda me leve San Pedro
se só ó pensalo non río
con unha risa dos deños!
¡Que enterrar, han de enterrarme
anque non lles den diñeiro!

02/09/10

Ora, meu meniño, ora

"Ora, meu meniño, ora,
¿qué vos ha de dar a teta,
si túa nai vai no muíño,
e teu pai na leña seca?
Eu cha dera, miña xoia,
con mil amores cha dera,
hastra rebotar, meu santo,
hastra que máis non quixeras,
hastra verte dormidiño
con esa boca tan feita,
sorrindo todo fartiño,
cal ubre de vaca cheia.
Mais ¡ai, qué noite che agarda!
Mais, ¡ai, qué noite che espera!
Que anque dúas fontes teño,
estas fontiñas non deitan.
Ora, meu meniño, ora,
¡canto chorarás por ela!
Sin ter con qué te acalente,
sin ter con qué te adormesa,
que soio, soio quedaches
como unha ovelliña enferma,
tremando, malpocadiño,
como as ovelliñas treman.
Sin cobirtor que te cruba,
nunhas palliñas te deitan
e neve e chuvia en ti caen
por antre as fendidas tellas.
E silba o vento que pesa
polas mal xuntadas pedras,
e cal coitelo afilado
no teu corpiño se ceiba.
¡Ai!m cando veña túa nai,
¡ai!, cando che a túa nai veña,
¡cál te topará, meniño,
frío como a neve mesma,
para chorar sin alento,
rosiña que os ventos creban...!
¡Ai, máis valera, meniño,
que quen te dou non te dera!
Que os fillos dos probes nacen,
nacen para tales penas."

01/09/10

Sedientas las arenas, en la playa

Sedientas las arenas, en la playa
sienten del sol los besos abrasados,
y no lejos, las ondas, siempre frescas,
ruedan pausadamente murmurando.
Pobres arenas, de mi suerte imagen:
no sé lo que me pasa al contemplaros,
pues como yo sufrís, secas y mudas,
el suplicio sin término de Tántalo.
Pero ¿Quién sabe...? Acaso luzca un día
en que, salvando misteriosos límites,
avance el mar y hasta vosotras llegue
a apagar vuestra sed inextinguible.
¡Y quién sabe también si tras de tantos
siglos de ansias y anhelos imposibles,
saciará al fin su sed el alma ardiente
donde beben su amor los serafines!